İş Kurup İngiltere'ye Yerleşmek

1. Vize ve oturma izni

T.C. vatandaşı girişimcilerin İngiltere'de oturma izni alması hiç zor değil. 1963 yılında Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) arasında imzalanan Ankara Antlaşması ile Türklere bazı haklar verilmiş. Bunlardan biri İngiltere'de iş kurup yaşamanıza olanak sağlıyor.

Eğer yeni bir iş kuracaksanız, Ankara Antlaşması ile oturma izni almak için öncelikle kendinizi (ve varsa ailenizi) 1 sene boyunca (ya da şirketiniz size yeterli maaş verinceye kadar) devletten yardım almadan geçindirebileceğinizi kanıtlamanız lazım. Bankada para gösterebilirsiniz. Eğer halihazırda bir işiniz varsa ve para kazanıyorsa onun banka hesaplarını görmek isteyeceklerdir.

"Orada kaç paraya yaşarım" sorusu için Zoopla'dan yaşamak isteyeceğiniz şehir ve bölge ile ilgili bir kira tahmini alın, üzerine Türkiye'deki masraflarınızı 1 TL = 1 GBP imiş gibi ekleyin. Bu size aşağı yukarı bir fikir verecektir. Örneğin 2015 itibariyle Türkiye'de kira hariç ayda 2000 TL'ye yaşıyorsanız İngiltere'de de kira hariç £2000'a aynı kalitede yaşayabilirsiniz.

Bu kanıtlar ve business plan'ınız ile başvurup 1 senelik oturma izni alıyorsunuz. İlk senenin sonunda şirketinizin büyüdüğünü, vergilerinizi verdiğinizi, vb kanıtlamanız durumunda ise 3 senelik daha oturma izni veriyorlar. Bu 4 senenin sonunda hala işiniz devam ediyorsa, sizi geçindiriyorsa, vs sınırsız oturma izni (Indefinite Leave To Remain / ILR) veriyorlar. ILR alabilmek için son 1 yılda 90 gün, son 5 yılda 450 gün UK dışına çıkmamış olmanız ve bir İngilizce sınavı ile Life in the UK adlı çoktan seçmeli bir testi geçmeniz lazım.

Ankara Antlaşmasıyla - ya da başka herhangi bir yoldan - sınırsız oturma iznini aldıktan 1 sene sonra ise İngiliz Vatandaşlığı için başvurabiliyorsunuz. Buna naturalisation deniyor.

Ankara Antlaşması ile oturma iznine ya Türkiye'den başvurmalısınız, ya da İngiltere'ye başka bir vizeyle gelip (örn: turist vizesi, öğrenci vizesi, vs) başvurmalısınız. İkinci durumda şuna dikkat etmeniz lazım: Oturma izniniz verilene kadar mevcut vizenizdeki şartlar aynen devam edecektir. Örneğin İngiltere'ye turist vizesiyle girip Ankara Antlaşması'ndan oturma iznine başvurduysanız başvurunuza cevap alana kadar turist sayılırsınız ve İngiltere'de çalışamazsınız.

Siz oturma izninizi aldığınız zaman eşiniz de dependent visa ile İngiltere'de kalabilir ve her yerde çalışabilir.

2. Avukat

Ankara Antlaşması başvurusunu gov.uk/turkish-business-person adresinden kendiniz de yapabilirsiniz, sizin için süreci takip edecek bir avukatla da çalışabilirsiniz.

Ben Ankara Antlaşması'nı gün yüzüne çıkartıp Türk girişimcilerin önünü açan avukatlardan biri olan İrfan Çangatın ile çalışmanızı tavsiye ederim. Kendisi Birnberg Peirce & Partners Avukatlık Bürosu'nda çalışıyor. Ücretleri durumunuza göre farklılık gösterebiliyor.

3. Adres

İngiltere'ye geldikten sonra en fazla ihtiyacınız olacak şey adınıza düzenlenmiş iki adet fatura! Şirket kurarken de, banka hesabı açarken de, kontratlı cep telefonu alırken de adresinizi kanıtlamak için iki adet fatura gerekiyor. Bunlardan birinin Council Tax belgesi (belediye hizmetleri için her sene verilen bir vergi), diğerinin de Utility Bill (elektrik, gaz, su faturası) olması bekleniyor.

Evinize yerleşip bu belgeleri aldıktan sonra W1 Office gibi bir şirketten sanal adres ve telefon yanıtlama hizmeti gibi hizmetler alabilirsiniz. Sadece adres istiyorsanız Address 123'ü öneririm.

4. Şirket Kurulumu

İngiltere'de iş yaparken iki kurumla muhatap olacaksınız:

Şirketi Companies House'tan kuruyorsunuz. Sonra her sene Companies House'a "Annual Return" ile şirketin Director ve Sekreterlerini (aynı kişi olabilir), ne yaptığını (sektör kodunu), kayıtlı adresini, hisse dağılımını ve hissedearların bilgilerini bildiriyorsunuz. Dikkat edin, bu bilgiler herkese açıktır. Örneğin WebCHeck servisinden 08486129 numaralı şirketi arayıp bizim bütün bilgilerimize erişebilirsiniz. Eğer evden çalışacaksanız ev adresi yerine yukarıdaki sanal adreslerden birini kullanmanızı öneririm.

Companies House'da şirketi kurmak çok kolay. Duport'tan kendinize bir şirket adı belirleyin, Company Type olarak Limited Company'yi seçin, paketlerden de £59'luk paketi seçin. Şirketin kurulduğuna dair Incorporation certificate'ınız ertesi gün epostanıza gelecektir. Bu kadar basit!

HMRC ise şirket işlerken devletle olan tüm ilişkilerini sağlıyor. Örneğin gelir vergisini (Income Tax) onlar hesaplıyor, KDV (VAT) beyanını onlara yapıyorsunuz, çalışanların maaşlarından yapılacak kesintileri (Pay As You Earn / PAYE ve National Insurance contributon'ları) onlar hesaplıyor, vs. Tüm beyan işlemlerini online yapabiliyorsunuz.

2015 yılı için temel vergi miktarları:

Corporation Tax (kurumlar vergisi) %20
VAT (KDV) %20 - eğer yıllık cironuz "VAT threshold" olan £81,000'un altındaysa KDV'ye kayıt olmak zorunda değilsiniz
PAYE ise maaş diliminize (ve bazı başka etkenlere) göre değişiyor. Kabaca 10 bin pounda kadar vergisiz, 10 bin ile 32 bin pound arası %20, 32 bin ile 150 bin pound arası %40, 150 bin poundun üstüne %45... listentotaxman.com adresinden daha detaylı hesaplayabilirsiniz.

5. National Insurance Number

Bir kereye mahsus olmak üzere National Insurance (NI) Number almanız gerekiyor. Bunun için size en yakın Job Centre Plus'a başvurabilirsiniz.

6. Muhasebeci

Companies House Annual Return'ünüzü ve HMRC'ye düzenli göndermeniz gerekecek belgeleri hazırlaması ve göndermesi için bir muhasebeciyle çalışmanızı öneririm. Tavsiyem Beever and Struthers'dan Alan Speakman...

Alan piyasadaki en ucuz muhasebeci değil belki ama çok iyidir. İyi bir muhasebecinin de hesaplarınızı en başından takip etmesinin avantajlarından birinin faydalanabileceğiniz vergi avantajlarını (örn: Corporation Tax'ten R&D harcamalarını düşebilmek) sizin için takip etmesi olduğunu unutmayın.

Alım gücünü karşılaştırmak için yine 1 TL = 1 GBP diye varsayarsak muhasebeci ücretleri Türkiye'ye göre çok ucuz! Örneğin yukarıdaki şirket senede £1000'dan daha az bir miktara tüm ihtiyaçlarınızı karşılayacaktır. Ayda £80'a gelir. Ayda 80 TL'ye bırakın Anonim Şirketi, şahıs şirketinin bile muhasebesini tutturamazsınız Türkiye'de.

7. Banka Hesabı

Elinizde bir çanta dolusu parayla bankaya gidin, hesap açtıramazsınız. Malesef İngiltere'de banka hesabı açmak şirket kurmaktan katbekat daha zor!

Ben derim ki önce Barclays veya HSBC'den hesap açtırmaya çalışın, bu sefilliği bir yaşayın, Türk bankalarının kıymetini bilin.

Sonra gidin bir Metro Bank şubesine, aynı gün açtırın hesabınızı.

8. Sigorta

Bazı müşterileriniz sizinle çalışmak için bazı sigortaları yaptırmış olmanızı isteyebilirler. Professional Indemnity ve Employers Liability bunlardan en popülerleri...

Eğer böyle bir istekle karşılaşırsanız - ya da eşeği sağlam kazığa bağlama taraftarıysanız - serbet çalışanlar için sigorta pazaryeri olan Caunce O'Hara'dan en uygun sigortayı bulup online yaptırabilirsiniz.

9. Mobil Uygulamalar

Londra'da yaşamak için ihtiyacınız olacağını düşündüğüm 10 uygulamanın listesini şurada bulabilirsiniz.

10. Sağlık Hizmetleri

İngiltere'de sağlık hizmetleri National Health Service (NHS) tarafından verilmektedir ve herkes için ücretsizdir. Evinize yerleşir yerleşmez size en yakın aile hekimlerinden (GP) birine kayıt olmanız lazım; onlar sizi ulusal sağlık sistemine de kaydedeceklerdir. NHS sitesinden size en yakın GP'yi bulup en kısa sürede randevu alın.

Kayıt işlemi tamamlanmadan acil bir sağlık problemi ile karşılaşırsanız size en yakın Acil Servis'i (Accident and Emergency / A&E) şuradan bulabilir ve gidebilirsiniz. İngiltere'de özel hastane sayıca azdır ve devlet hiç birine acil servis işletme hakkı vermemiştir.

Dilerseniz BUPA'dan ya da şu sitedeki bir şirketten özel sağlık sigortası yaptırabilirsiniz ve gerektiğinde özel çalışan doktorlara gidebilirsiniz.

Bonus: İnsanca yaşamak

Türkiye'de iş yapmak insanı yoruyor. Hele İstanbul gibi bir şehirdeyseniz bürokrasinin yanında şehrin size getirdiği yük bazen çok ağır gelebiliyor. İngiltere'de ise insan-merkezli bir demokraside yaşadığınızı hissediyorsunuz. Bununla ilgili bir yazımı ekin.co/equality adresinden okuyabilirsiniz.